من و خوێنەران: تەنگژەی نووسین و راڤە

نووسینی: ئیبراهیم عەبادی

وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: سەلاحەدین قادر

لە درێژەی قسەو باسەكانی سەبارەت بە سەرەتاكانی گرنگیدان بەتوێژینەوە فەلسەفییە قووڵەكان، پۆڵ ریكۆر (1913-2006) فەیلەسووفی  كۆچكردووی فەڕەنسا، نووسیویەتی: ئەو یپێویستیی بەوە بووە ئازادانە رۆبچێتە نێو ئەو پرسیارە رووگیرانەی كە لەسەر سنووری بیركردنەوە دەوەستێت. هەروەك دەڵێت: لەسنووری بیركردنەوەیدا راهێنانیكردووە تا لە ژانگرتنی تەمەنێكی درێژدا چەند كتێبێكمان بۆ بنووسێت، لە نێوانیشیاندا كتێبی (صراع التأویلات-ململانێی راڤەكان)ـە كە بەری ململانێیەكی فیكری و فەلسەفی و رەخنەیی و میتۆدۆلۆژییە، كە لە ناوەڕاستی سەدەی هەژدەدا فیكری رۆژئاوای لەسەر بنیاتنرابوو، وەك ململانێیەك كە وابەستەیە بە سەربەستیی بیرو بیركردنەوە، هەروەك مونزیر عەیاشیی وەرگێڕی كتێبەكە دەڵێت (2005).

جێی ئاماژەیە، جیهانی نووسین و خوێندنەوە ئاستێكی فراوانی ململانێی بیروبۆچوونەكان و دیبەیتەكانی راڤەو جیاوازییەكانی تێگەیشتنن، بەشێوەیەك كە ئاستەكانی تێگەیشتن و  درككردن لەنێوان سەرجەمی مرۆڤایەتیدا لە گۆڕاندایە، ئەوەیش كە لە جیهانی نووسینەوە دەچێتە نێو جیهانی بەكاربردنەوە –كە تیایدا عەقڵی خوێنەران یەكدەگرێت- و دەبێتە موڵكێكی گشتی، ئەگەرچی موڵكییەتێكی فیكریی تایبەتە، تیایدا نووسەر –هەر نووسەرێك- دەنووسێ‌ و راوبۆچوون و تێگەیشتن و راڤەو دڵەڕاوكێ و مەبەستەكانی دەردەبڕێ و بەو پێكهاتەیە بەرهەمێك بۆ جەماوەرەكەی دەخاتە بازاڕەوە، بەمەبەستی بەشداری و كارلێك لەگەڵ تێگەیشتنی واقع و باشكردن یان گۆڕینی، بەوەیش پێشبینیی بۆ داهاتوو دەكات و جێگیرو دامەزراویدەكات.

ئاشكرایە نووسین فیكرو دونیابینییە، گێڕانەوەو ئاشكراكردنە، تێگەیشتن و كۆكردنەوەو پارچەپارچەكردنە، داهێنان و لاساییكردنەوەو كۆپیكردنە، هەندێك جاریش لەخشتەبردن و سەرلێتێكدان و چاووڕاوكردن و بەبازاڕكردنە، هەروەك چۆن نووسەران وەك یەك بیرناكەنەوە، خوێنەرانیش بە هەمان شێوە، تێگەیشتنیان وەك یەك نیە. سەیرەكەیش لەوەدایە كە دەق، هەر دەقێك بێت، چەند بەپێزو قووڵا و راشكاو یان ساكاربێت، كاتێك دەچێتە لای خوێنەر، پاكیزەیی لەدەستدەدات، بەڵكو دووبارە دەلكێ‌ و لەگەڵ سیستم و پێشینەو ئەندێشەو مەترسی و حەزو ئارەزووەكانیان كارلێكدەكا، دەرئەنجامی ئەمەیش، پیاهەڵدان و دڵنیایی و دڵەڕاوكەو رەتكردنەوە، یان رەخنەو جنێوەكانیان دەردەكەوێ، بەڵكو زۆرجار كاردانەوەكان بە تۆڵە سەندنەوە دەگەن.

نووسەر لەگەڵ خوێنەردا لە تەنگژەدایە، خوێنەرانیش لەگەڵ تێگەیشتن و درككردنەكانیان لەتەنگژەدان، بەشێوەیەك ئاستەكانی تێگەیشتن و درككردن دەگۆڕێت. گومانیش لەوەدا نییە كە نووسین پەیوەست بە كاروباری فیكری و سیاسیی وڵات، پێویستیی بەوەیە دان بە فراوانبوونی ئاستەكانی جیاوازی و پەسەندكردن و وەك یەكی، لەگەڵ یان دژ بن، زۆریشن ئەوانەی كە ناتوانن لە جیهانی پڕ ئەفسوونی دوالیزمەكان قوتاریان نابێت، جگە لەوەیش خوێنەرانێك هەن ناوەرۆكت دادگایی دەكەن و دەتدەنە پاڵ ئەو بەرژەوەندی و ئامانجانەی لەبیریی ئەودایە، خوێنەرێكی دییش هاوڕاتەو بەشێكت قبووڵ دەكاو ئەوی ترت رەتدەكاتەوە، یەكێكی تریش قسەت پێدەڵێت، لەبەرئەوەی تۆ ئەو لایەنە دەورووژێنیت كە ئەو دەیەوێت لەبەرامبەری بێدەنگبیت، بەڵام تۆ ئاشكرایدەكەیت و دایدەڕووتێنیت، راستی لە بنەڕەتدا رووتەو داپۆشین قبووڵا ناكات. بە هەرحاڵا، خوێنەرێكی تر كە قووڵا تێدەگات و بابەتەكانی نووسینەكەت وەردەگرێت و بۆچوونەكانی بەوەی تۆ دەچوێنێت یاخود دژ دەوەستێت، لەبەر نەگونجانی لەگەڵ سیستمی بیركردنەوەیو لایەنگریی ئەو لایەنەیش ئەو لەگەڵیەتی، هەمیشە پۆلێنكاری ئامادەگیی هەیە، چونكە خوێنەر تێت ناگات تا پۆڵێنت نەكات تۆ كێیت؟ سەر بە چ ئاراستەیەكی فیكریت؟ چیت دەوێت تا لەڕێی كاڵا نمایشكراوەكەتەوە بەدەستیبهێنیت؟ بە واتایەكی تر، پۆلێنكردن ئاسانترین رێگایە، بۆ هەڵهێنجانی راستییەكان لە نووسەر، بەڵام ئەو بەشەی لە شاخەكە دەمێنێتەوە كە نوقمی دەریایەـ بەراڤەكردن نەبێت نادۆزرێتەوە، راڤەی وتەو هەڵوەشاندنی دەق، لێرەیشەوە تەنگژەكانی نووسین و نووسەر دەڕسكێت، چونكە بۆچوونی رەخنەگرانە بێزراوە، رۆشنبیریی رەخنەگرانە چوارچێوەو مۆراڵی لەدەستداوەو لەم سەردەمی جەنگ دژ بە گشتەدا، بووەتە گاڵتەجاڕی. هەر وەك تۆماس هۆبز دەڵێت: كۆمەڵگە لەململانێ‌ سیاسی و شوناسداری و پارتایەتی و ناوچەگەریەوە دەگلێت. بەشێوەیەك كە رادەربڕین لەم سەردەمی كێشمەكێشەدا دەبێتە جۆرێك لەسەركێشی، بێ‌ ئەوەی بزانیت چ زیانێك چاوەڕوانتە، ئەگەر ئەو بیركردنەوەیە بەشێوەیەك نەبێت كە جەماوەر دەیخوازێت.

لە ئێستادا بیركردنەوە بەپێی خواست و ئارەزووە، (Thinking Wishful) بیركردنەوەیەكی هیواخوازانەیە، كە هەموو تاكێكی جەماوەر ئایدیۆلۆژیاو لایەنگیری و بەرژەوەندیی تایبەت بەخۆی هەیە، لە ململانێ‌ و كێشمەكێشدایە، بەشێوەیەك بوارێكی ئەوتۆ نادرێتە راستییەكان، ئەگەر رەزامەندیی بەكۆمەڵا یان كەمینەیەكی لەسەر نەبێت، سەبارەت بە شتانێك كە جەماوەر پێی باشە، هەربۆیە كەسانێك جنێوتدەدەنێ‌ لەبەرئەوەی وادەزانن تۆ ئەو سنوورەت بەزاندووە كە ئەوی تێدا پارێزراوەو بەهێڵی سووری دەزانێت، هەندێكیش بەشان و باڵتدا هەڵدەدەن، لەبەرئەوەی تۆ بەلای ئەوانەوە بوێرو رەخنەگرو جەربەزەبوویت، فریوتدەدەن بەوەی بوێری یان جەربەزەیی ئەدەبی خاڵێكی جەوهەرییە كە نووسەری خاوەن مەبدەئی پێ‌ جیادەكرێتەوە، هەر وەك هەندێك دەیەوێت تۆ لە ناو قەڵا ئایدیۆلۆژیەكەتدا بمێنیتەوە، خۆ ئەگەر خراپییەكانی رابردووت رەخنەبارانكردو دەردو كەلێنەكانی ئێستایشت دەستنیشانكرد، بەكەسێكی سەركێش لە سیستمی بیركردنەوەیانت دادەنێن، چونكە تۆ دژ بەرەسەنایەتیی مێژوویانیت، بەڵكو ئەوە بەدەرچوون لەو هێڵە دادەنێن كە پیاوانی سەردەمە كۆنەكان، رەنگیان بۆ رشتووەو دیزاینیانكردووە.

ئێستا با نموونەیەك بهێنینەوە، كە ئەگەر سەبارەت بەچاوخشاندنەوە بە چەمكە فیكرییە- فیقهییەكانت نووسیبێت، كە پێویستییەكانی واقعی كۆمەڵگەو دەوڵەت دەیخوازێت، ئەوا بەوە ناودەبرێیت كە كەوتوویتەتە ژێر كاریگەریی شەپۆلە رۆشنبیرییە نوێخوازەكانەوەو رەسەنایەتی و پۆلێنكارییە ئیسلامییەكەت لەدەستداوە، ئەگەریش داواتلێكرا بۆ خوێندنەوەیەكی بەرچاوروونانەی واقعی ئیسلامی و هەوڵبدەیت خۆ لە گوتاری فەرمیی كۆنكرێتی ببوێریت، ئەوكات دەبیتە جەنگاوەرێكی بەشدار لە جەنگێكی نەرم، كە دەستڕۆیشتووەكان دژ بە بێدەسەڵاتە ناڕازییەكان هەڵیدەگیرسێنن!

ئەگەریش بڵێیت خودی بژاردەكان پێویست نین، بەڵكو هەوڵێكە لەبەرامبەر هەزاران هەوڵ و تێڕوانینی تر، دەڵێن بیركردنەوە لەرزۆكەكان بۆیان نییە لەبەرامبەر بە عەقڵییەتە دڵنیاكان بیربكاتەوە، كەواتە تۆی نووسەر نابێت سنووری بیركردنەوەكان ببەزێنیت، لەبەرئەوەی تۆ لە كێڵگەیەكدایت بەپێی رۆڵ  كاردەكات، واتا كاری تۆ تەنها هاندان و پارێزگاریكردنە لەو كێڵگەیە لە دوژمنە دەرەكییەكانی و هیچ پەیوەندییەكت نییە بە ململانێ‌ و كێشمەكێشەكانی ناو كیڵگەكەوە كە روودەدەن. كەواتە وازبێنە با هەموو شت بەپێی سیستمی پیادەكراوبێت، چونكە كاتی ئەوە نییە گوێ‌ لەوە بگریت كەدەبێت ببێت، چونكە كات رێگا نادات تواناكان لە نوێبوونەوەو تاقیكردنەوەو سەرلەنوێ‌ بیركردنەوەدا بەفیڕۆبدرێت. كاتێكیش رژێمێك لە كێڵگەكەدا لاوازدەبێ‌ و ئیدارەكەی شلۆقدەبێ‌ و پارێزگاریی لەخۆ پێناكرێت، دەبێت تۆ یەكەم بەرگریكاربیت، چونكە مردن لەپێناو نموونەی باڵادا، ساناترە لەژیانكردن لەگەڵ بیركردنەوەیەكی رەخنەگرانەی سەربەست، ئەمەی دواییشیان كەوتنەسەرپێی خۆت و ژینی سەربەستت فێردەكات، بەڵام بژاردەكەی یەكەم دەیەوێت بە دڵنیاییەوە (یقین) بمریت، چونكە ئەو ژیانتی بەلاوە گرنگ نییەو دەیەوێت بەپێی مەرجەكانی ئەو بتخاتە بەهەشت.

سەبارەت بەو پرسیارە رووگیرانەی لەسنووری بیركردنەوەدا رووبەڕووی دەبینەوە، هەروەك پۆڵا ریكۆر دەڵێت، لای ئەم جۆرە خوێنەرانە دواخراون یاخود چەپێنراون، یان بەهیچ شێوەیەك بیریان لێناكرێتەوە، هەروەك دەیشزانین پرسیار دەستپێكی مەعریفەیە، سەرلەنوێ‌ بیرخستنەوەیش بەپێی تێڕوانینە نوێكان مەعریفەیەكی تێهەڵچووی نوێكراوەیە، كە ئەو جۆرە خوێنەرە ئامادەنییە بۆ ئەو جۆرە لە پرسیارو وەڵام، چونكە ئەو تەنها بەكاری خۆی هەڵدەستێ و لە مەزرای گەورەی ئاژەڵاندا چ كارێكی تری ئەوتۆی نییە.

سەرچاوە: https://annabaa.org/arabic/mediareports/33353