ڕۆژی ژن چییە؟
Alexandra Kollontai
و: مستەفا زاهیدی
ئەم وتارە بە ناوی (رۆژی ژن) هەفتەیەك پێش لە بەڕێوەچوونی یەكەم رێوڕەسمی رۆژی جیهانی هاوپەیمانی پڕۆلتاریای ژن لە رووسیە لە رێكەوتی ٢٣ی فێبریواری (٨ی مارچ) ١٩١٣ لە رۆژنامەی پراودا بڵاوبۆتەوە. ئەم رۆژە لە سێن پێترێزبۆرگ وەك بانگەواز بە كەمپەین دژی بێ مافی ئابووری و سیاسی ژنان، یەكیەتی چینی كرێكار و بەئاگاهاتنەوەو وشیاری نێوان ژنانی كرێكار دیاری كرابوو.
رۆژی ژن چییە؟ بەڕاستی پێویستە رۆژێكی وەها ببێت؟ ئاخۆ ئەم رۆژە بە مانای دان پێدانان بە ژنانی چینی بۆرژوا و فێمێنیستەكان و ژنانی لایەنگری مافی دەنگدان نییە؟ ئاخۆ ئەم رۆژە خەسار بە یەكیەتی بزووتنەوەی كرێكاری ناگەیەنێت؟
هەرچەند ئەم پرسیارانە ئیتر لە دەرەوە وڵات نابیسترێت، بەڵام هێشتا لە رووسیا زۆر دەبیسترێت. رەوتی رووداوەكان خۆی لە خۆیدا وەڵامێكی روون و قورسی داوەتەوە بەم پرسیارانە.
رۆژی ژن حەڵقەیەكە لە زنجیری قەوی و درێژی بزووتنەوەی ژنانی پرۆلتەر. ئەرتەشی رێكخراوی ژنانی كرێكار تا دێت پەرە دەستێنن و روو لە گەشەن. بیست ساڵ لەوە پێش یەكیەتیە كرێكارییەكان تەنها چەند تاقم و گرووپێكی بچووك لە ژنانی كرێكاری لەخۆ دەگرت كە بەشێوەی پەرتەوازە كەوتبوونە ناو ریزی حیزبی كریكارانەوە. ئێستا یەكیەتییە كرێكارییەكانی ئینگلیس زیاتر لە ٢٩٢ هەزار ئەندامی ژنیان هەیە. لە ئەڵمانیا زیاتر لە ٢٠٠ هەزار ژن لە بزووتنەوەی یەكیەتییەكاندا بەشدارن و ١٥٠ هەزار ژنیش ئەندامی حیزبی كرێكارانن. لە نەمسا (ئۆتریش) ٤٧ هەزار كەس لە یەكیەتییە كرێكارییەكان كار دەكەن و ٢٠ هەزار كەس ئەندامی حیزبن. لە هەموو شوێن، لە ئیتالیا، هەنگاریا، دانمارك، سوید، نەرویج، سویسرا ژنانی چینی كرێكار خەریكی خۆ رێكخستنن. دەكرێت بڵێین ئەرتەشی ژنانی سۆسیالیست نزیك بە یەك میلیۆن ئەندامی هەیە. ئەمە هێزێكی زۆرە. ئەمە ئەو هێزەیە كە دەسەڵاتدارەكان لەم دونیا ئەو كاتەی كە باس لە بژیوی ژیان، تەئمین (بیمە)ی دایكان، كاری منداڵان و داڕشتنی یاسا بۆ پشتیوانی لە كاری ژنان دەكرێت، ناچارن گوێی بۆ راگرن و هەڵوێستەكانیان بە هەند وەربگرن.
سەردەمانێك ژنانی كرێكار لە سەر ئەو باوەڕە بوون كە دەبێت قورسایی خەبات دژی سەرمایەداری بخەنە سەر شانی خۆیان و هەر خۆیان خەباتی بۆ بكەن. هەر تەنها ئەوان دەبێت رووبەڕووی دونیای كۆن ببنەوە بە بێ یارمەتی هاوتا ژنەكانیان. بەڵام ئەو كاتەی ژنانی كرێكار هاتنە رێزی ئەوانەوەی كە هێزی كاری خۆیان دەفرۆشن و بەناچار، بە هۆی بێكاری مێرد یان باوكیانەوە هاتنە ناو دونیای كارەوە، ئەوكات پیاوانی كرێكار زانیان كەمتەرخەمبوون بەرامبەر بە ژنان و ئەوەی كە ئەوان لە ریزی (ناوشیاری چینایەتی)دا بمێننەوە زیان بە بزووتنەوەكەیان دەگەیەنێت و بزووتنەوەكەیان پێش ناخات. هەرچەند ژمارەی خەباتكارانی وشیار زۆرتربێت، ئەگەری سەركەوتن زیاترە، ئەو ژنەی كە هەموو كات لە چیشتخانەیە و كاری بە كۆمەڵگا و دەوڵەت یان بنەماڵەوە نییە، چ وشیارییەكی هەیە؟ وەها كەسێك خاوەنی (بیركردنەوە)ی خۆی نییەو هەموو شتێكی سپاردوە بە فەرمان و ئیرادەی باوك یان مێردەكەی.
دواكەوتووی و لەبەرچاونەگرتنی مافی ژنان، ناچالاك بوون و كەمتەرخەمی ژنان، جگە لەوەی بەهیچ شێوەیەك لە بەرژەوەندی چینی كرێكاردا نییە، بە شێوەی راستەوخۆ بە زیانی چینی كرێكارە. بەڵام چۆن ژنانی كرێكار بەرەو بزووتنەوە رادەكێشرێن؟ چۆن دەكرێت بەئاگا بێنەوە؟
رەوتی سۆسیال دیمۆكراسی دەرەوەی وڵات زۆر زوو ڕێگاچارەی نەدۆزییەوە. دەرگای رێكخراوە كرێكارییەكان بەڕووی ژناندا ئاوەڵا بوو، بەڵام بۆچی تەنها ژمارەیەكی كەم لە ژنان پەیوەست بوون بە رێكخراوە كرێكارییەكانەوە؟ لەبەر ئەوە چینی كرێكار سەرەتا بەوەی نەزانیبوو كە ژنی كرێكار بێبەشترین ئەندامی ئەو چینەیە لە باری یاسایی و كۆمەڵایەتییەوە و چەندین سەدەیە ژێردەستەی ئەویترە، ترسێندراوەو لێپرسینەوەی لەگەڵ كراوەو بۆ ئەوەی میشك و دڵی بە جووڵە بهێنرێت پێویستمان بە شێوەیەكی تایبەت و زمانێك هەیە كە وەك ژن لێی تێ بگات. كرێكارەكان سەرەتا پێشوازیان لەو ئایدیا و بیرۆكەیە نەكرد كە ژنان لە دونیا پڕ لە چەوسانەوەیەدا كە مافە ئینسانییەكانی تێدا پێشێل دەكرێت نەك تەنها وەك ئەو كەسانەی كە هێزی كاری خۆیان دەفرۆشن، بەڵكوو وەك دایكیش دەچەوسێنەوە. بەڵام كاتێك حیزبی سۆسیالیستی كرێكاران بەم كەم و كوڕییەی زانی بە شێوەی ئاشكرا و نەترسانە بەرگری كرد لە ژنان هەم وەك كرێكار و هەم وەك ژن و دایك.
سۆسیالیستەكان لە سەرجەم وڵاتان خوازیاری ئەوە بوون پشتیوانییەكی زیاتر بكرێت لە ژنانی كرێكار، بیمە و تەئمینی دایك و منداڵ، مافی سیاسی بۆ ژنان و بەرگری كردن لە بەرژەوەندییەكانیان بەشێك بوو لە پشتیوانی سۆسیالیستەكان لە هەموو دونیا. هەرچەندە حیزبی كرێكار و هاوكات ژنانی كرێكار باشتر لەم ئامانجە دووهەمە تێگەیشتوون، ژنان بە ویستێكی زیاترەوە بەرەو حیزب هاتن و حیزبیان بە پشتیوانی راستەقینەی خۆیان زانی و تێگەیشتن چینی كرێكار بۆ ویستەكانی ئەوان، ئەو ویستانەی تایبەتن بە ژنان، خەبات دەكات. خودی ژنانی وشیار و رێكخراو دراویش هەوڵی زۆریان دا بۆ روونتر بوونەوەی ئەم ئامانجە. ئێستاكە قورسایی راكێشانی كرێكارانی ژن بۆ ناو بزووتنەوەی سۆسیالیستی كەوتۆتە سەر سانی خودی ژنان. حیزبەكان لە هەموو وڵاتان ئێستاكە كۆمیتەو نووسینگەی تایبەت بە كار و باری ژنانیان هەیە. ئەم كۆمیتەی ژنانە، لە ناو كۆمەڵێكی زۆر لە ژنانی ناوشیاری سیاسیدا چالاكی دەكەن، وشیاریان دەكەنەوە و رێكیان دەخەن. هەروەها ئەوان لە نزیكەوە پرس و داخوازی تایبەت بە ژنان تاوتوێ دەكەن. لەوانە: پشتیوانی كردن و دابین كردنی خواستەكانی دایكانی سكپڕ یان ئەو دایكانەی شیر ئەدەن بە مناڵ، چاكسازی لە یاسای كاری ژناندا، رێك خستنی كەمپەین دژی لەشفرۆشی و مەرگی مناڵان، داواكردنی مافی سیاسی بۆ ژنان، باشتر بوونی دۆخی شوێنی نێشتەجێبوون، كەمپەین دژی لەسەرەوە بوونی تێچووی بژیوی ژیان و هتد.
بەم شێوەیە ژنانی كرێكار وەك ئەندامانی حیزب، سەرەڕای ئەوەی خەبات دەكەن بۆ خواستە هاوبەشەكانی بزووتنەوەی چینایەتی، ئەو خواستانەی كە ئەوان وەك ژنان، هاوسەرەكان لە ماڵەوە هەیانە و كاریگەری لە سەر دایكانیش دادەنێت، زەق دەكەنەوە و باسیان لێوە دەكەن، حیزب پشتیوانی لەم خواستانە دەكات و خەباتی بۆ دەكات، پێویستی و خواستەكانی كرێكارانی ژن بەشێكی جیانەكراوەی بزووتنەوەی هاوبەشی كرێكارییە.
لە رۆژی ژندا، ژنانی رێكخراو، دژی نەبوونی ماف و بێمافی خۆپیشاندان دەكەن. بەمەشەوە هەندێك دەپرسن بۆچی دەبێت ژنانی كرێكار جیا بكرێنەوە؟ بۆچی دەبێت رۆژێك ببێت وەك (رۆژی تایبەتی ژنان)؟ بڵاوكردنەوەی بڵاڤۆك و كۆڕ و كۆبوونەوەكان و كۆنفرانسەكان كەڵكی چییە بۆ ژنانی كرێكار؟ مەگەر سەرەنجام لێكدانەوەكە بە مانای پەسەند كردنی فێمنیستەكان و ژنانی بۆرژوای لایەنگری مافی دەنگدان نییە؟
تەنها ئەو كەسانەی كە جیاوازییە بنەڕەتییەكانی نێوان بزووتنەوەی ژنانی سۆسیالیست و ژنانی بۆرژوای لایەنگری مافی دەنگدان ناناسن وەها بیردەكەنەوە.
فێمنیستەكان چ ئامانجێكیان هەیە؟ ئامانجیان ئەوەیە بەو ماف و ئیمتیاز و دەسەڵاتانە بگەن لە كۆمەڵگای بۆرژوازییدا كە مێرد و باوك و براكانیان هەیانە. ئامانجی ژنانی كرێكار چییە؟ ئامانجیان هەڵوەشاندنەوەی سەرجەم ئەو ئیمتیاز و مافانەیە كە بە هۆی سەرمایە و خوێنی كەسەكانەوە بەدەست هاتوون. بەلای ژنی كرێكارەوە جیاوازی لەوەدا نییە (خاوەنكارەكەی) ژن بێت یان پیاو. ژنی كرێكار هاوهەنگاو لەگەڵ سەرجەم چینەكەیدا خەبات دەكات بۆ نەهێشتنی پێگەیەك كە وەك كرێكار پێی دراوە.
فێمنیستەكان هەموو كات و لە هەموو شوێنێك خوازیاری مافی یەكسانن. ژنانی كرێكار لە وەڵامدا دەڵێن: ئێمە خوازیاری مافی سەرجەم شارۆمەندەكانین بەژن و پیاوەوە، بەڵام لە بیرمان ناچێت كە كرێكارین و شارۆمەندین و هەروەها دایكیش هەین. هەروەها ئەو دایكانەی كە دەبن بە هۆی ئەوەی داهاتوو لە دایك بێت، خوازیاری ئەوەین بە شێوەی تایبەت لە لایەن دەوڵەت و كۆمەڵگاوە پشتوانی بكرێت لە خۆمان و مناڵەكانمان.
فێمنیستەكان بۆ گەیشتن بە مافە سیاسییەكان خەبات دەكەن، لەم خاڵەشدا رێگای ئێمە لە ئەوان جیایە. بەلای ژنانی بۆرژواوە مافی سیاسی تەنها ئامرازێكە بۆ ئەوەی رێگەخۆشكەر بێت بۆیان بەوەی ئاسانتر رێگای خۆیان بكەنەوە بۆ چوونە ناو دونیایەكەوە كە لە سەر بنەمای چەوسانەوەی كرێكاران دامەزراوە. بەڵام بەلای ژنانی كرێكارەوە مافی سیاسی، رێگایەكی پڕهەوراز و نشێوە كە سەرئەنجام دەبێت بە هۆی ئەوەی كرێكاران بە مافەكانیان بگەن.
لە مێژە رێگای ژنانی كرێكار لە ژنانی بۆرژوای مافی دەنگدان جوێ بۆتەوە. شەقڵی گەورە لەو ئامانجانەدا هەیە كە ژیان خستوویەتە بەردەم هەركام لەوان. ناكۆكییەكی گەورە هەیە لە نێوان بەرژەوەندییەكانی ژنی كرێكار و ژنەخاوەنكارەكەدا، لە نێوان كڵفەت و ئەربابە ژنەكەیدا. هیچ خاڵێكی هاوبەش بۆ سازش و یەكگرتن لە نێوان ئەواندا بوونی نییە. كەوایە ژنانی كرێكار نابێت لەوەی كە رۆژی تایبەت بە ژن و كۆڕ و كۆمەڵ بڵاڤۆكە تایبەتەكانی ژنانی كرێكار بترسن. هەرچەشنە كارێكی تایبەت و جیاواز لە نێوان ژنانی چینی كرێكاردا تەنها بۆ ئەوەیە زیاتر وشیار بكرێنەوەو بكێشرێنە ناو ریزی ئەو كەسانی كە بۆ داهاتوویەكی باشتر خەبات دەكەن. رۆژی ژنان و ئەو كاركردن ورد و لەسەرخۆیەی كە ئەمڕۆكە دەبێت بە هۆی وشیار بوونەوەی ژنانی كرێكار، بۆ ئەوە نییە كە بزووتنەوەی كرێكاری لەت بكات و پرش و بڵاوی بكات، بەڵكوو بە مەبەستی یەكگرتووی زیاتری كرێكاران و چینی كرێكارە.
بڵا هەستی ورەبەخشی بزووتنەوەی هاوبەشی چینایەتیمان و هاوكات خەباتمان بۆ رزگاری خودی ژنان، ببێت بە هاندەر بۆ ئەوەی كرێكارانی ژن پەیوەست بن بە رێ و رەسمی رۆژی ژنەوە.
